Not-so-noughties

Nought is een manier om in het Engels nul te zeggen. In het Nederlands gebruiken we ‘de jaren nul’ voor het decennium dat deze maand afloopt, in het Engels zegt men ‘noughties’. In de nrc.next vroeg men zich af of er een bijvoeglijk naamwoord kon worden aangewezen dat de noughties representeert. Ze gaven de ‘roaring twenties’ en de ‘swinging sixties’ als voorbeeld. Ik vond de ‘not-so-noughties’ een goede, omdat het decennium juist de nadruk heeft gelegd op conformiteit, veiligheid en angst voor het onbekende. Er is weinig uit de band gesprongen. Vechtende kinderen op het worden doorverwezen naar de politie –> je mag niet naughty zijn.

Een andere mogelijkheid is ‘shifting noughties’, verwijzend naar de verschuiving van machten (shifting powers) die in dit decennium een start hebben gemaakt. Dit levert in de westere wereld veel angst en vertwijfeling op. Deze gevoelens stammen uit de jaren negentig, of meer precies, na de val van de muur in 1989. De logische vijand Sovjet-Unie was weggevallen. Aan de horizon doemden China, India en Brazilië op als opkomende economieën. De vanzelfsprekendheid van economische groei en welvaart verdween. Deze vertwijfeling hangt wellicht ook samen met een (onbewuste) angst voor het eind van de eeuw, een opleving van de fin-de-siècle-angst.

Het milieuprobleem was in de jaren negentig bekend, maar in dat decennium deed de wereld weinig substantieels om het op te lossen. De verschillende belangen van individuele naties torperdeerden vooruitgang op dat vlak. In de jaren negentig heerste echter wel optimisme. Het ging immers goed met de economie en van klimaat- of milieuproblemen was weinig te merken. Beide zaken zouden veranderen in het volgende decennium. De realisatie dat zowel het einde van ongebreidelde economische groei als klimaatverandering tastbare gevolgen heeft in combinatie met andere belangrijke gebeurtenissen zorgen ervoor dat de jaren nul veel pessimistischer zijn.

Het jaar 2000, de eeuwwisseling, wordt feestelijk ingeluid; men is blij dat Y2K geen grote IT-problemen heeft opgeleverd zoals men vreesde. Dan barst in de loop van dat jaar de internetzeepbel. Het geloof in internet is te hooggespannen gebleken en de aandelenkoersen kelderen. Nauwelijks bekomen daarvan, wordt er op 11 september 2001 een aanslag door fundamentele moslims gepleegd in New York die niet alleen de Verenigde Staten diep raakt, maar ook de westerse wereld als geheel. Het wordt geïnterpreteerd als een aanslag op dat deel van de westerse cultuur dat in de Verenigde Staten de nadruk heeft: het kapitalisme en vrije normen en waarden.

De angst die deze aanslag teweegbracht is aanzienlijk. Het heeft in Nederland de politieke verhoudingen naar rechts verschoven. De vraag hoe je je tegen een onzichtbare vijand kunt verdedigen werd beantwoord met: veiligheid. In veel gevallen prevaleerde veiligheid boven het recht op privacy of de vrijheid van verkeer en vervoer. Identificatieplicht, preventief fouilleren, strenge veiligheidseisen bij vliegreizen en het lang bewaren van internet- en belgegevens zijn voorbeelden van nieuw ingevoerde veiligheidsmaatregelen. De tolerantie voor andere culturen en geloven (met name voor moslims en de Islam), onaangepast gedrag en criminaliteit is drastisch afgenomen. Deze angst- en veiligheidscultuur werd in stand gehouden door de ideologische moorden op Pim Fortuyn (6 mei 2002) en Theo van Gogh (2 november 2004) en de aanslagen in Madrid (11 maart 2004) en London (7 juli 2005).

Op 2e kerstdag 2004 trof een tsunami de kusten rondom de Indische Oceaan. De vloedgolf, opgewekt door een zeebeving, veroorzaakte het duizelingwekkende aantal van meer dan 230.000 dodelijke slachtoffers. Deze natuurramp stond echter niet alleen: veel meer en gevaarlijker tornado’s in Florida en het Caraïbisch gebied, een desastreuze overstroming in de Amerikaanse stad New Orleans, droogte in Afrika, etc. De klimaatverandering werd zichtbaar. Ook in Nederland werden telkens weerrecords gebroken (2006 en 2007 warmste jaren in 300 jaar*, bron: KNMI). ‘Het weer doet gek’, is de heersende opinie geworden. De fim “An Inconvenient Truth” van Al Gore, die uitkwam in 2006, viel in vruchtbare aarde. Eindelijk leek het grote publiek de boodschap te willen horen: klimaatverandering is reëel.

Aan het eind van het decennium stond het nieuws bol van de kredietcrisis. Amerikaanse hypotheken zijn aan mensen verkocht die niet kredietwaardig zijn en bovendien zijn deze risicovolle hypotheken opgedeeld en doorverkocht aan andere banken om het risico te spreiden. Dit is echter een illusie, want het risico van al deze hypotheken bij elkaar genomen wordt er natuurlijk niet minder om. Als dit probleem aan het licht komt, zijn de banken gedwongen om de risicovolle producten uit hun jaarrekeningen te halen, waardoor de winst kleiner wordt. De banken werden daarna extra voorzichtig met het verstrekken van kredieten. Dit stagneerde het hele bedrijfsleven. De overheden over de hele wereld zijn bijgesprongen en hebben veel geld in de economie gestoken en leningen aan banken verstrekt, zodat ze niet failliet gingen. Mede door deze interventies lijkt de wereldeconomie weer op te krabbelen aan het eind van 2009, maar in de komende jaren zullen er forse bezuinigingen moeten worden uitgevoerd om de overheidsfinanciën uit de rode cijfers te halen. De overheden hebben zich immers in de schulden gestoken gedurende de crisistijd.

De angst voor terrorisme, klimaatverandering en de onvanzelfsprekendheid van economische groei maken nu deel uit van ons collectieve bewustzijn. Er zijn echter ook ontwikkelingen waar men hoop uit kan putten. Internet en commercie bleek na 2000 niet de grote doorbraak te betekenen. Internet en ‘gratis’ blijkt de magische combinatie te zijn. ‘Gratis’ diensten betaald door advertentieinkomsten is een nieuw bedrijfsmodel dat niet alleen de manier waarop internetbedrijven zaken doen verandert, maar dat ook invloed heeft op andere bedrijfstakken. De consument is minder gewend en bereid om voor bepaalde kennis en diensten te betalen, denk bijvoorbeeld aan goedkope doe-het-zelf-makelaarsformules.

Internet maakt kennisdeling mogelijk op een schaal die nog niet eerder vertoond is. Internetencyclopedie Wikipedia is daar een voorbeeld van, maar ook de ontelbare fora over de meest uiteenlopende onderwerpen doen de grenzen aan kennis verdwijnen. Traditionele bedrijven worstelen hier nog mee. Van oudsher betekende kennis macht. Met een monopolie op bepaalde kennis verdienden veel bedrijven hun geld. Zo ontnemen bijvoorbeeld open-source-projecten softwarebedrijven hun traditionele inkomstenbron.

Hoewel bedrijven nog worstelen met de nieuwe bedrijfsmodellen die internet introduceert, de consument profiteert ervan. De beschikbaarheid van kennis en van diensten is ontzettend veel groter dan tien, twintig jaar geleden. Ik ben benieuwd waar dit toe zal leiden. De kracht van kennisdeling mag niet onderschat worden. Het begon met taal, daarna schrift, daarna boekdrukkunst en internet is volgens mij de volgende belangrijke stap.

Een tweede zaak waar men hoop uit kan putten is de nieuwe generatie. Zij lijken niet zo bang te zijn voor verandering. Misschien omdat ze gewend zijn aan snelle ontwikkelingen of omdat ze niet beter weten, de tieners en twintigers van nu zijn optimistisch over hun toekomst. Laten we aan hen een voorbeeld nemen!

* 2006: warmste maand juli en september, warmste herfst en warmste jaar; 2007: warmste maand januari en april, warmste winter, warmste lente en warmste jaar – gelijk met 2006; 2003: warmste zomer; 8 van de 10 warmste jaren in 300 jaar zijn voorgekomen na 1988 (bron: KNMI)